اسراء، 29: «وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُواً»؛ هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن، [و ترک انفاق و بخشش منما] و بیش از حدّ [نیز] دست خود را مگشاى، تا مورد سرزنش قرار گیرى و از کار فرومانی.
[4]. فصلت، 34، «وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمیمٌ»؛ هرگز نیکى و بدى یکسان نیست بدى را با نیکى دفع کن، ناگاه [خواهى دید] همان‌کس که میان تو و او دشمنى است، گویى دوستى گرم و صمیمى است.
[5]. لقمان، «یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ عَلى ما أَصابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ»؛ پسرم! نماز را برپا دار، و امر به معروف و نهى از منکر کن، و در برابر مصایبى که به تو می‌رسد شکیبا باش که این از کارهاى مهمّ است.
[6]. نوح، 10 – 12، «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ إِنَّهُ کاَنَ غَفَّارًا. یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکمُ مِّدْرَارًا. وَ یُمْدِدْکمُ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِینَ وَ یجَعَل لَّکمُْ جَنَّاتٍ وَ یجَعَل لَّکمُْ أَنهْاراً»؛ به آنها گفتم: «از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است ... تا باران‌هاى پربرکت آسمان را پى در پى بر شما فرستد، و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند و باغ‌هاى سرسبز و نهرهاى جارى در اختیارتان قرار دهد.
: «مَن عَملَ صالحاً مِن ذَکَرٍ او انثَی وَ هوَ مُومن فَلَنُحیِیَنَّه حَیَاهً طَیبهً وَلَنَجزیِنَهُم اجرهُم بِاحسنِ مَا کَانوا یَعملُونَ؛هر کس کار شایستهای انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالی که مومن است، او را به حیاتی پاک، زنده میداریم و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام میدادند خواهیم داد»
«کُلُ نَفسٍ بِمَا کَسَبَت رَهِینه؛(آری) هر کس در گرو اعمال خویش است.»
و نیز در آیهی دیگر میفرمایند: «وَالّذینَ یَقُولُونَ رَبَنّا هَب لَنَا مِن ازوَاجِنَا وَ ذُرِیّاتَنا قُرهَ اعَیُنٍ وَ اجعَلنَا للمُتّقِینَ امَاماً و کسانی که می گویند: پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایهی روشنی چشم ما قرار بده و ما را برای پرهیزگاران پیشوا گردان.»
پیامبر اسلام(ص) فرمود:
1. «إِنَّ مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ: أَنْ یُشْبِهَهُ وَلَدُهُ، وَ الْمَرْأَةُ الْجَمْلَاءُ ذَاتُ دِینٍ، وَ الْمَرْکَبُ الْهَنِیءُ، وَ الْمَسْکَنُ الْوَاسِع»؛[7] از عوامل خوشبختی مرد مسلمان این است که فرزندش مثل او باشد و همسر متدیّن زیبارو داشته باشد و از مَرکَب خوب و خانه وسیعی برخوردار باشد.
2. «أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ نَشَرَ اللَّهُ عَلَیْهِ کَنَفَهُ وَ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ فِی رَحْمَتِهِ حُسْنُ خُلُقٍ یَعِیشُ بِهِ فِی النَّاسِ وَ رِفْقٌ بِالْمَکْرُوبِ وَ شَفَقَةٌ عَلَى الْوَالِدَیْنِ وَ إِحْسَانٌ إِلَى الْمَمْلُوکِ»؛[8] هرکس که این چهار صفت را داشته باشد، خدا او را در پناه خود قرار داده و وارد بهشت میکند: کسی که دارای اخلاق نیکویی باشد که با آن در بین مردم زندگی کند. به افراد رنج کشیده رحم کند. نسبت به پدر و مادرش مهربان باشد. و به بردگانش [زیردستاننش] نیکی کند.
رسول خدا(ص)مى فرماید: «من سعادةالمرء المسلم الزوجةالصالحة و المسکن الواسع و المرکب الهنىء و الولد الصالح ؛ از سعادت مرد مسلمان است که همسر شایسته ، خانه وسیع ، مرکب راهوار و فرزند شایسته داشته باشد».
7- پند پذیرى ؛ امام على (ع)مى فرماید: السعید من وعظ بغیره ؛ سعادت مند کسى است که از سرنوشت دیگران پند گیرد.
8 -عاقبت به خیرى ؛ امام صادق (ع)از امام على (ع)نقل مى کند: حقیقت سعادت این است که آخرین مرحلهء زندگى انسان با عمل سعادت مندانه اى پایان پذیرد و حقیقت شقاوت این است که آخرین مرحلهء عمر با عمل شقاوت مندانه اى خاتمه یابد»
امیرالمومنین علی(علیه السلام) فرمود: السعید من وعظ بغیر والشقی من انخدع لهواه و غروره.
سعادتمند و خوشبخت کسی است که از زندگی دیگران عبرت آموزد و شقاوتمند و بدبخت کسی از که فریفته هوا و هوس خود گردد.
همچنین فرمود: فإن الشقی من حرم نفع ما أوتی من العقل والتجربه.
همانا تیرو روز و بدبخت کی است که از عقل وتجربه خود محروم ماند و از آن بهره نگیرد.
حضرت علی(علیه السلام) فرمود: توقوا المعاصی و احسبوا انفسکم عنها؛ فان الشقی من أطلق فیها عنانه
از گناهان باز ایستید و نفس های خود را از آنها بازدارید؛ زیرا بدبخت کسی است که عنان خود را در عرصه گناهان رها سازد.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: ان الشقی من حرم غفران الله فی هذا الشهر العظیم.
بدبخت کسی است که در این ماه بزرگ (رمضان) از آمرزش خدا محروم ماند.
نشانه های بدبختی
پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) خطاب به حضرت علی (علیه السلام) فرمود:
یا علی اربع خصال من الشقاء: جمود العین و قساوة القلب و بعد الامل و حب البقاء.
ای علی، چهار چیز نشانه بدبختی است: خشکی چشم و قساوت قلب و آرزوی دراز وعشق به زنده ماندن.
حضرت امیر مومنان علی(علیه السلام) فرمود: من علامة الشقاء غش الصدیق
از نشانه های بدبختی، دغل کاری با دوست است.
امام علی (علیه السلام) فرمود: من علامة الشقاء الاساءة الی الاخیار.
از نشانه های شقاوت، بدی کردن به نیکان است.
حضرت امیر مومنان علی(علیه السلام) فرمود: من الشقاء افساد المعاد.
تباه کردن معاد از بدبختی است.
حضرت علی (علیه السلام) فرمود: من الشقاء أن یصون المرء دنیاء بدینه.
از بدبختی است که انسان، دین خود را وسیله حفظ دنیایش قرار دهد.
عوامل واسباب بدبختی
امام رضا(علیه السلام) فرمود: جف القلم بحقیقة الکتاب من الله بالسعادة لمن آمن واتقی. و من الله تبارک و تعالی لمن کذب وعصی.
قلم تقدیر خداوند بر خوشبختی کسی که ایمان آورد و تقوا داشته باشد و بر بدبختی کسی که ایمان نیاورد و نافرمانی ورزد، رقم خورده است.
امام حسین (علیه السلام) در دعای عرفه می فرماید: اللهم اجعلنی اخشاک کأنی أراک و أسعدنی بتقواک و لا تشقنی بمعصیتک.
خدایا، کاری کن از تو چنان بترسم که گویی می بینمت و با تقوا و ترس از خودت، خوشبختم گردان و با معصیت و نافرمانی ات، شوربختم مکن.
امیر مومنان علی(علیه السلام) فرمود: من کثر حرصه کثر شقاوة.
کسی که آزمندی اش زیاد باشد، بدبختی اش بسیار است.
حضرت علی(علیه السلام) فرمود: سبب الشقاء حب الدنیا.
دنیا دوستی، مایه بدبختی است.
امیر مومنان علی(علیه السلام) می فرماید: الحرص والشره یکسبان الشقاء والذلة.
آزمندی و سیری ناپذیری، بدبختی و خواری می آورد.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: عقوق الوالدین من الکبائرلأن الله جعل العاق عصیا شقیا.
نافرمانی و عقوق پدر و مادر ازگناهان بزرگ است؛ زیرا خداوند، کسی را که نافرمانی پدر و مادر کند، نافرمان و بدبخت خوانده است.
4- بدبخت ترین مردم
امیرمومنان علی(علیه السلام) در پاسخ به این پرسش که بدبخت ترین مردم کیست، فرمود:
من باع دینه بدنیا غیره کسی که دین خود را به دنیای دیگری بفروشد.
پیامبراکرم(صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: اشقی الأشقیاء من اجتمع علیه فقر الدنیا و عذاب الآخرة
بدبخت ترین بدبخت ها کسی است که فقر دنیا و عذاب آخرت در او جمع شود.
امیر مومنان علی (علیه السلام) فرمود: من اعظم الشقاوة القساوة (25). یکی از بزرگترین بدبختی ها، سنگدلی است.
خوش بخت کیست؟
امیر مومنان علی(علیه السلام) فرمود: السعید من وعظ بغیره فاتعظ
خوش بخت آن کسی است که از دیگری پند گیرد و به کار بندد.
حضرت علی (علیه السلام) فرمود: انما السعید من خاف العقاب فأمن و رجا الثواب فأحسن واشتقاق الی الجنه فأدلج.
خوش بخت کسی است که از کیفر خوا ترسید. پس ایمن گردید و به پاداش امید بست و نیکوکاری پیشه کرد و شوق بهشت دردلش جای گرفت و شبانه راه پیمود.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: خوش بخت کسی است که سرای باقی را که نعمتش پایدار است، بر سرای قانی که عذابش بی پایان است، برگزیند و از آنچه در اختیار دارد، به سرایی که بدانجا رود، پیش فرستد. پیش از آنکه آنها را برای کسی گذارد که وی با انفاق آن خوش بخت می شود، ولی خود او با گردآوردن آن (دارایی ها اکنون) بدبخت شده است.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: السعید من وجد فی نفسه خلوة یشغل بها
خوش بخت کسی است که در نفس خود فراغتی یابد و به کار اصلاح آن پردازد.
امیر مومنان علی(علیه السلام) می فرماید: السعید من أخلص الطاعة
خوش بخت کسی است که در طاعت (خدا) اخلاص داشته باشد.
و همچنین فرمود: السعید من استهان بالمفقود.
خوش بخت کسی است که به آنچه از دست رفته است، بی اعتنا باشد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) به امیر مومنان علی(علیه السلام) فرمود:
ان السعید حق السعید من احبک و أطاعک
خوش بخت حقیقی کسی است که تو را دوست بدارد و اطاعتت کند.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: لا ینبغی لمن یکن عالما أن یغد سعیدا.
کسی که عالم نباشد، سزاوار نیست که خوش بخت شمرده شود.
عوامل خوشبختی
امیر مومنان علی(علیه السلام) فرمود: اعملوا بالعلم تسعدوا (
به علم عمل کنید تا خوش بخت شوید.
جالس العلما تسعد با دانشمندان هم نشینی کن تا خوش بخت شوی.
بالایمان یزیقی الی ذروة السعادة و نهایة الحبور
به وسیله ایمان می توان از قله خوشبختی واوج شادمانی بالا رفت.
فی لزوم الحق تکون السعادة خوش بختی، در پایبندی به حق است.
من حاسب نفسه سعد
هر کس نفس خود را محاسبه کند خوش بخت شود.
ثلاث من حافظ علیها سعد: اذا ظهرت علیک نعمة فاحمد لله و اذا أبطأ عنک الرزق فاستغفر الله و اذا أصابتک شدة فاکثر من قول: لا حول و لا قوة الا بالله
سه چیز است که هر کس رعایت کند، خوش بخن می شود: هر گاه نعمتی به تو رسید، خد را سپاس گوی؛ هر گاه روزی ات دیر رسید ، ازخدا آمرزش بخواه و هرگاه سختی به تو رسید، جمله لا حول و لا قوة الا بالله را زیاد بگو
نمونه های رفتاری
بینوا و بدبخت حقیقی
روزی رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) به اصحاب خود فرمود: فقیر و بینوا کیست؟ اصحاب پاسخ دادند: کسی که درهم و دینار نداشته باشد و دستش از مال دنیا تهی باشد. حضرت فرمود: آنکه شما می گویید فقیر نیست. بینوا کسی است که در قیامت بیاید و حق اشخاص به گردن او باشد. به این طریق که یک نفر را زده و دیگری را ناسزا گفته، حق شخص دیگری را ضایع کرده است. اگر کار خوبی داشته باشد، در قبال حقوق مردم از او می گیرند و به صاحبان حقوق می دنند واگر حسناتی نداشته باشد، از گناهان کسانی که به این شخص حقی دارند، برداشته می شود و آن گناهان را بر او بار می کننذد. بینوا و فقیر چنین کسی است. همین موضوع ، مقصود خداوند تبارک و تعالی در این آیه شریفه است: « ولیحملن اثقالهم و أثقالا مع اثقالهم». (عنکبوت: 13) (